همانگونه که علائم و ابزاری وجود دارند که ر اساس آنها می تواند نقشه کالبد شهر را خواند و طراحی کرد ، علائم و ویژگی هایی وجود دارند که بر اساس آنها می توان سیمای شهری را مطالعه کرد و بر اساس آن پیشنهادهای شهر سازی ارائه کرد.
عوامل مواصلی موثر در سیمای شهر را می تواند به موارد زیر تقسیم بندی کرد.
1.مراجع شهری
در پهنه گستردگی شهر ، مراجع شهری نقاط ویژه ای به شمار می آیند که برای ما تصویر ، معنا ، کاربردی یا خاطره ای به یادماندنی را تداعی می کنند.
یک ساختمان خاص ، یم سینما ، یم پاتوق و … می تواند مرجع شهری محسوب شود. مرجع می تواند بسیار خصوصی و شخصی باشد ، یا به گروه خاصی تعلق داشته باشد. برای دوستداران ورزش ، ورودی یک استادیوم مرجع مهمی است ، در حالی که دیگران ممکن است از کنار آن بی اعتنا بگذرند. یک دکه روزنامه فروشی ممکن است برای ما یک مرجع مهم یا یک نشانه شهری محسوب شود.
وجود تفاوت های بارز شکلی در چیدایش مراجع شهری موثر است. ورودی ها اعم از بزرگراه ها ، پارک ها و ساختمان های عمومی ، قابلیت تبدیل شدن به مراجع را دارند. اینها مرز های مشخص عبور از یک کیفیت به کیفیت دیگر فضایی هستند از این جهت در زهن نقش می بندند.
نقاط خیابان های مهم نیز از آنجا که نقاط عاطفی در منظره ی یکنواخت خیابان محسوب می شوند ، مرجع شهری هستند خاصیت بصری مرجع شهری این است که توجه و چشم را به صورتی ایستا و متمرکز به سوی خود جلب می کند.
2.بافت ها
بافت ها از ساختمان های کم و بیش یک شکل که طبق نظم خاصی سازماندهی شده اند ، به وجود می آیند. در بافت نقش عنصر منفرد کم رنگ است ، ولی تصویر کلی آن به گونه ای که در طول زمان و در اثر تجربه کشف می شود ، در ذهن باقی می ماند.
محله های تاریخ و همچنین روستاهای ادغام شده در شهر ، به طور ویژه ای دارای مشخصه بافت هستند. بافت عمدتا از درون تجربه می شود و سیمای آن خاص جمع ادرامات متوالی و متنوعی است که هنگام گردش درون بافت به دست می آید. در درون بافت ها جزئیات ساختمانی نظیر شکل ورودی ها ، خانه ها و سردر مغازه ها ارزش خاصی دارند.
3.خیابان ها
شهر قدیم تنها از درون بازارها و کوچه ها ادرام می شد و به ندرت فضاهایی وجود داشتند که بیننده بتواند با یک نگاه مجموعه وسیعی از ساختمان ها عناصر شهری را کشف کند.
کشف شهر از طریق جرکت درون شهر و گشت و گذار در کوچه و پس کوچه های آن صورت می گرفتو با خیابان کشی و ایجاد بدنه ی متحدالشکل و خطی ساختمانی در اطراف خیابان و انتقال کاربردی های مهم به لبه خیابان ، سیمای شهر آرام آرام منحصر شد به منظره خیابان ها و بافت های درونی اهمیت خود را از دست دادند.
امروزه آنچه همدتا از شهر در خاطره ما می ماند ، منظره خیابان های اصلی است. به لحاظ بصری ، خیابان یک یا تعدادی پرسپکتیو است و در آن ارزش های انفرادی جای خود را به ارزش های جمعی می دهند.
ریتم پنجره ها ، تراز افقی ، پنجره های درها و قرنیزها و خط آسمان که ارزش های حمعی ساختمان ها محسوب می شوند و در درک پرسپکتیو نقش مهمی دارند ، در خیابان نیز مهم هستند.
در بحث فرمال شهرسازی فقط شکل عناصر شهری و کاربردی آنها مطرح می شود. در بحث سیمای شهر ، چگونگی کشف این عناصر از طرف مردم نیز مورد توجه قرار می گرد. مردم به مثابه ی استفاده کنندگان از فضای شهری و همچنین شکل دهنده و به منظره زندگی در شهر ، از ساختار فیزیکی شهر حدایی تاپذیر هستند.
4.بزرگراه ها
بزرگراه ها عموما فاقد جداره اند و امکان کشف چشم اندازه های شهر و منظره هایی را که در حرکت و با سرعت کشف می شوند فراهم می کنند.
در این سرعت اختلاف هایی جزئی محو شده و تنها ارزش های کلی و کلان محسوس می شوند : توده پشت بام های پی در پی و خاکستری با خر پشته ها ، کولرها ، آنتن های تلویزیون ، دودکش ها و هواکش ها ، لکه های سبز متعلق به پارک ها ، باغ ها و خیابان های درخت دار ، برج ها ، کوه و از همه مهمتر خود مسیر بزرگراه که توجه ما را بیش تز هر چیز به خود جلب می کند
5.عناصر متحرک
تا کنون سخت از حرکت بیننده در باطه با شهر بود. اکنون سحث انسان ها و اتوموبیل ها در رابطه با ناظر است. یعنی سیمای متحرک شهر ، توده ی اتومبیل عا و انسان های در حال حرکت که در فضاهای مختلف شهر و در اوقات مشخص روزنامه های هفته همواره یکسان به نظر می رسند. مانند نمای خیابان ها ، جزئ مهمی از هوامل شناسایی شهری هستند. به همین دلیل منظره ی خیابان های حلوت در روزهای تعطیل نامانوس استو
6.نور
ماگریت ، نقاش معرفو بلژیکی تابلوی معروفی دارد ، به نام (( جهان نور )) ، این تابلو منظره خانه ای است هنگام غروب که جلوی آن یک چراغ خیابانی قرار دارد.
نقاش در این اثر سه نوع نور را به تصویر کشیده است. نور آسمان ، تور چراغ خیابان و نور جراغ خانه. در شهر این سه نور تاثیر اساسی در سیمای شهر دارند. در خیابان های شرقی و غربی ، در طول روز همواره یک طرق خیابان روشن است و طرق دیگر در سایه قرار دارد. نور صبح ، ظهر ، عصر و غروب کیفیت های فضایی بسیار متفاوتی را به وجود می آورند.
منظره ی شب کاملا متفاوت و اغلب جذابتر از روز است. خیابان های شهر به جز بعضی از خیابان های پر جمعیت و مهم عموما بسیار تاریک هستند و نمای ساختمان ها در شب محو می شوندو ویترین مغازه ها که در تهران تا دیر وقت روشن هستند منظره هایی به یاد ماندنی و جذابی را به وجود می آورند.
خط آسمان
مقصود از خط آسمان که مهمترین عنصر سیمای خیابان به شمار می روند حد فوقانی تا ابنیه و فصل مشترک کالبد خیابان با آسمان است.
خط پایه و خط ترکیب ، اجزای خط آسمان هستند. خط پایه حد فوقانی جداره ای قائم بنا است و خط ترکیب حد نهایی جداره ای غقب نشسته یا مرز بام قابل روئت در زمینه آسمان است.
این عنصر کالبدی شامل مجموعه ی احجامی است که در ترکیب بام بناها با ابنیه مستقر در پشت جداره دیده می شود. عنصر کالبدی خط آسمان ، تجلی گاه فرم در کالبدی خیابان به شمار می رود و مظهر نظم یا تنوع در سیمای خیابان است.
8.جداره
بدنه خیابان بخش اصلی کالبدی خیابان را تشکیل می دهد. در حقیقت این عناصر فضای خیابان را مشخص می کند و به آن مفهوم محیطی می بخشد.
عناصر طراحی دو جداره شامل زمینه ، ریتم ، همردیفی ، تداوم ، معماری خیابانی ، تناسبات ، پیچ ، نبش و نشانه ای است.
از میان عناصر کالبدی ، جداره های شهری مهمترین نقش را در تعیین کالبدی فضاها بر عهده دارند کیفیت ادراکی یک فضای کلاسیک شهری در وهله اول از انتظام ناشی از نسبت ابعاد و اندازه دو عنصر مهم متشکله فضا=جداره و کف-نشات می گیرد.
